Uniek in zijn soort, bekijkt Cees van Doorn de communicatiewereld door de bril van veiligheid. Van Doorn is strategisch adviseur communicatie bij Defensie en werkt daarnaast al bijna 20 jaar als zelfstandige in het communicatiedomein. Hij deed grote campagnes voor het Rijk, en is de laatste jaren werkzaam als programmamanager bij de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB). In 2019 studeerde hij af aan de Nederlandse Defensie Academie, waar hij zijn scriptie schreef over desinformatie en maatschappelijke weerbaarheid in het kader van de MH17-case.
Nepnieuws, misinformatie, desinformatie: hoe zat het ook alweer?
Misinformatie heeft vaak geen duidelijk doel, of achterliggend motief. Desinformatie daarentegen wel: twijfel zaaien en tegenstellingen vergroten, kortom: schade berokkenen. Een onderdeel van desinformatie kan nepnieuws zijn. Desinformatie kan klein beginnen, zoals het verspreiden van het nieuws dat je COVID-19 zou kunnen krijgen van de benzinepomp. Maar als de voedingsbodem goed is, kan het zich als een olievlek uitbreiden, en heel erg gevaarlijk worden. Voorbeelden daarvan zijn de complottheorieën rondom 5G en COVID-19-besmettingen, of de trollenfabriek in Sint-Petersburg, waar er na de MH17-ramp massaal getweet werd dat de Oekraïne de schuldige was. Een verwoede poging om een volledig land te destabiliseren met een geïnstitutionaliseerde desinformatiecampagne als wapen.
Nepnieuws, misinformatie, desinformatie: wat is het motief erachter?
De bouwblokken van maatschappelijke weerbaarheid
“Er bestaat zeker iets als maatschappelijke weerbaarheid” klinkt het vastberaden door de telefoon. Van Doorn ziet verschillende elementen die nodig zijn om maatschappelijke weerbaarheid te creëren: “Allereerst vertrouwen, in onze instituties, de regering en in de manier waarop ons land geleid wordt. Een tweede is sociaal kapitaal, de manier waarop we dingen samendoen en ons een deel voelen van een groter geheel. Een bijzonder voorbeeld hiervan waren de duizenden mensen die langs de snelwegen stonden, om een laatste eerbetoon te brengen aan de slachtoffers van de MH17-ramp. Ook het recente applaus voor zorgmedewerkers die strijden tegen COVID-19, is zo’n voorbeeld van sociaal kapitaal.” Een derde element dat van Doorn noemt is het opleidingsniveau, waardoor we niet klakkeloos alles aannemen dat er gezegd wordt. Het is dus van belang dat we mondig en objectief zijn, om weerbaarder te zijn. Ook early warning and awareness is essentieel. Als er een verhaal de ronde doet, en iemand vrij snel roept dat het mogelijk niet waar is, dan dooft het vaak, in plaats van dat het eerst drie weken rondgaat, want dan heb je een probleem. Het laatste element is het hebben van een helder verhaal. Als je als samenleving beschikt over deze bouwblokken, ben je een redelijk weerbare samenleving. “En dan wordt het heel lastig voor een andere partij om die te destabiliseren”.
Het MH17-narratief van Rutte
Ten tijde van de MH17-ramp stond Rutte, als leider van ons land, sterk. Mede omdat hij een heel helder verhaal had, vertelt van Doorn. “Dat narratief bestond uit drie stappen: breng de slachtoffers terug, zoek uit wat er gebeurd is, en pak de daders. En dat is nog steeds actueel, bijna zes jaar later.” Het had een belangrijke functie, gaf houvast, en een helder beeld, dát is waar we naartoe moeten gaan met zijn allen. En eenieder die in die tijd probeerde om met behulp van desinformatie te schudden aan het narratief kwam thuis van een koude kermis. Er was eenheid, omdat we snapten welke stappen we gingen nemen en wat er moest gebeuren, welk plan er op tafel lag. En er was vertrouwen in de overheid, in de instituties. Een cruciale factor. Zo werden we weerbaarder tegen foutieve informatie. Als land, samen.
De communicatieprofessional als poortwachter
Wat allereerst belangrijk is, voor een professional, maar ook als persoon, is om te luisteren naar je gut feeling. Van Doorn: “Want desinformatie is niet meer effectief als jij en ik snappen hoe het werkt, wat de reden ervoor is, of het motief erachter.” Zaait het mogelijk twijfel of vergroot het tegenstellingen? Dan is het wellicht desinformatie. Veel communicatieadviseurs werken op sleutelposities in bedrijven of voor de overheid, stelt van Doorn. Hij ziet de dreiging van desinformatie steeds groter worden, ook voor bedrijven. “Er is zeker een rol voor de communicatieprofessional weggelegd.” Communicatieprofessionals kunnen helpen om de bouwblokken van maatschappelijke weerbaarheid te versterken, het vertrouwen in onze overheid en instanties te vergroten, en zorg te dragen dat de top van een organisatie de normen en waarden van onze Nederlandse samenleving omarmt, uitdraagt en waardeert. Als laatste voegt van Doorn toe: “wees niet naïef als je ermee te maken krijgt binnen het bedrijf waar je werkzaam bent, kijk niet weg als je het ziet, realiseer je welke rol jij hebt als bindingsmiddel in deze samenleving en zorg dat je bestuurders dat ook actief uitdragen. Zeg niet, het is niet mijn probleem, maar ben bewust van jouw aandeel. We zijn allemaal Nederlanders samen en het is niet alleen maar de overheid die dit op moet lossen.”
Wil jij ook jouw team versterken met een ervaren communicatie- of marketingprofessional? Neem dan contact op met één van consultants van OnlyHuman via (070) 302 20 20
